Saksı değiştirme işlemi, iç mekan süs bitkileri yetiştiriciliğinde
önemli bir yer kaplar. Bitkiler, yetiştiricinin gereksiz yere
bitkinin saksını değiştirmesi veya saksı değiştirmeyi tam bilmemesi
nedeniyle zararlanmaktadır.
İçerisinde belirli miktarda toprak bulunun kaplarda (sözgelişi
saksı, kasa, çanak vb. gibi) yetiştirilen süs bitkilerinin bir süre
sonra varolan bitki besin maddeleri beslenme sonucu azalır. Ayrıca,
toprağın pH'sı saksıya verilen su ve gübrelerle bitkinin isteğine
uygun olmayacak bir şekilde değişebilir. Öte yandan, saksı
değiştirmeyi gerektiren başka bir önemli neden de, bitkinin toprak
üstü kısmı ile birlikte köklerinin de gelişmesi ve saksının zamanla
yetersiz duruma gelmesidir.
İlk kez ölü bir yaprağın görülmesi, birçok bitkide saksı
değiştirilmesi zamanının geldiğini gösterir. Önceden sağlıklı
görünen bitkiler, kısmen renklerini yitirir ve daha az aktif
olurlarsa (büyüme yavaşlarsa) büyük bir olasıhjda saksı değiştirme
gereklidir. Ancak saksı değiştirmeden önce kötüleşmenin
hastalıklardan ileri gelmediğinden emin olunmalıdır. Saksı
değiştirilmesinin gerektiğini güvenilir biçimde anlamak için, kök
yumağının saksıdan çıkarılarak incelenmesi gerekir. Saksı
değiştirmeye gereksinme gösteren bitkiler, köklerinin çoğu kök
yumağının alttaki 1/3'lük kısmında olacak şekilde, saksı toprağını
iyice saran sağlıklı köklere sahiptir. Saksı değiştirmeye gereksinme
göstermeyen bitkilerde ise köklerden çok daha fazla toprak
görünecektir. Ayrıca toprak dağılıp, parçalanmaya eğilimli
olacaktır.
Gelişme hızı ve bununla ilgili olarak kök miktarı türlere bağımlı
olarak çok değiştiği için, tüm bitkiler için saksılarının ne zaman
değiştirilmesi gerektiğini söylemek tümüyle olanaksızdır. Sözgelişi
Chlorophytum, çok kısa bir sürede büyük bir kök kitlesi oluşturur ve
büyük bir olasılıkla herhangi bir şekilde zarar vermeksizin, yılda
iki kez saksısı değiştirilebilir. Oysa aynı familyadan olan
Sansevieria'laı saksı değiştirmeksizin yıllarca kalabilir. Gerçekten
Sansevieria'lar saksılarını kırıncaya değin aynı saksıda kalabilir.
Eğrelti gibi bazı bitkiler, yetiştikleri topraktan pek farklı
olmayan koyu kahverengi köklere sahiptir. Bu nedenle, saksı
değiştirmeye gerek duyup duymadıklarından emin olmak için çok
dikkatli incelenmelidirler.
Çoğu iç mekan bitkileri, özellikle yapraklan için yetiştirilen
bitkiler, aynı saksıda bir yıl veya 18 ay tutulabilir. Çok genel bir
kural . olarak, saksı değiştirme işleminin hızlı gelişen genç
bitkilerde her yıl, yaşlı bitkilerde ise birkaç yılda bir yapılması
gerektiği söylenebilir. Saksı değiştirme için en uygun zaman, yine
bitkiden bitkiye değişmekle birlikte, İlkbaharda yeni gelişmenin
başlangıcındadır (genellikle Mart-Nisan aylan).
Ancak, hasta bitkilerin, özellikle aşırı sulamalar sonucu köklerinde
çürüklükler oluşan bitkilerin saksıları İlkbahar başlangıcı
beklenmeksizin hemen değiştirilmelidir. Böyle durumlarda eski saksı
toprağı silkilerek, suya batırılarak veya yıkanarak tümüyle
uzaklaştınlır. Daha sonra, hasta kökler kesilerek, bitki içerisinde
taze harç bulunan daha küçük saksılara alınır. Bu arada dengeyi
sağlamak amacıyla toprak üstü kısmı da kuvvetlice budanmahdır.
Saksı değiştirme sırasında genel bir kural, yeni saksının eskisine
oranla bir boy daha büyük tutulmasıdır. Daha büyük saksı
kullanılması hem gereksiz hem de sakıncalıdır. Çünkü, büyük saksılar
fazla yer kaplarlar, ayrıca, bitki köklerinin saksı toprağını
tümüyle kaplayacak biçimde gelişmesi uzun zaman alır. Bu konu
uygulamada sanıldığından çok daha önemli sonuçlar vermektedir.
Sözgelişi, Saintpaulia iorumtha'nuı çok iyi ve sürekli bir biçimde
çiçeklenebilmesi için köklerinin saksıyı tümüyle doldurmuş olması
gerekmektedir. Bu nedenle, iç mekan süs bitkileri
yetiştiriciliğinde, özellikle son yıllarda olabildiğince küçük
saksılar kullanılarak, saksı harçlarının sıvı gübrelerle
desteklenmesi ilkesi yerleşmiş bulunmaktadır.
Saksı değiştirme sırasında köklere ve bu arada tüm bitkiye toplu bir
görünüş kazandırmak, bitkinin alt kısımlarında oluşabilecek
çıplaklaşmaları önlemek amacı ile sürgün ve ana dallarda budama
yapılabilir. Ancak bazı bitkilerin budamaya karşı duyarlı oldukları
da unutulmamalıdır. Kök budaması ise kök uçlannın canlılığını
yitirdiği veya kök sisteminin aşırı geliştiği durumlarda söz
konusudur. Böyle durumlarda kökler keskin bir bıçakla hafifçe
budanır. Çürümeleri önlemek için kök budaması sırasında kalın etli
köklerde oluşan yaralann üzerine odun kömürü tozu serpilmelidir.
Saksı değiştirme veya kök sisteminin incelenmesi için bitkinin
saksıdan çıkarılması
Saksı değiştirme sırasında dikkat edilecek konulardan biri, yeni
saksının kullanımından önce bir süre kireç içermeyen su veya akar su
içerisinde bırakılmasıdır. Bunun nedeni, yeni saksıların çok fazla
su emmesi, bitki toprağına verilmiş olan suyun büyük bir kısmmı
kullanmasıdır. Eğer bitki daha önce kullanılmış bir saksıya
alınacaksa, saksının içi ve dışı saksı dibine konulan çakıl taşları
veya saksı kırıkları su altında bir tel fırça ile iyice
temizlenmelidir.
Saksı değiştirme konusu çerçevesinde ele alınması gereken diğer bir
nokta da, değişik malzemelerden yapılmış saksıların
karşılaştırılmasıdır. Bununla ilgili olarak, pratikte en çok
kullanılan saksılar olan toprak ve plastik saksılar arasındaki
farklılıklara aşağıda kısaca değinilmiştir.
Plastik saksılarla toprak saksılar arasındaki en önemli farklılık
gözenekliliktir. Plastik saksılar gözeneksizdir. Toprak saksılar
ise, yapım tekniklerine bağlı olarak değişik oranlarda gözenek
içerirler. Bu da, plastik saksılarla aralarında bazı farklılıkların
oluşumuna yol açar.
Plastik saksılarda buharlaşma yoluyla su kaybı yalnız kompost
yüzeyinden olur. Buna karşılık, toprak saksılarda su kaybı kompost
yüzeyine ek olarak gözenekli saksı duvarından da olmaktadır. Toprak
saksıların duvarından olan su kaybı, toplam su kaybına
oranlandığında, kışın daha fazla olup, saksı duvarında su kaybı
hemen hemen kompost yüzeyinden olan kayba eşittir. Bu nedenle, kışın
yetiştiricilikte toprak saksıların kullanılması, özellikle aşırı
sulamaya duyarlı bitkiler yönünden yararlıdır. Plastik saksılar
kullanıldığı zaman, hava kapasitesi yüksek ve drenajı iyi kompost
kullanılması önem kazanmaktadır. Ancak gözenekli saksılar suyun
saksı duvarından geçmesine izin verdiği halde, havanın geçmesine
izin vermez. Öte yandan, toprak saksı kullanıldığında, toprak
yüzeyinden ve duvarlardan buharlaşmayla kaybolan suyun yerini
kompostun yüzeyinden aşağıya doğru hava almakta ve böylelikle
kompostun havalanması artmaktadır.
Toprak saksılardan gerek toprak yüzeyinden gerekse saksı duvarından
buharlaşmayla su kaybı fazla olduğu ve su buharlaşırken çevreden ısı
absorbe ettiği için kompost sıcaklığı da azaltmakta ve plastik
saksılardan daha düşük olmaktadır. Bu iki tip saksı arasındaki
sıcaklık farklılıkları buharlaşma oranına bağlı olarak yazın gündüz
4°C ile kışın gece 1 C arasındaki değerlerde olabilmektedir.
Plastik ve toprak saksılar arasındaki diğer bir ayırdedici özellik
de bitki besin maddeleri ve tuzluluk açısındandır. Toprak saksıların
duvarından buharlaşma yoluyla su ile birlikte kompostun içerdiği bir
kısım bitki besin maddeleri de gider. Daha önemlisi, saksı duvarında
suyun buharlaşmasıyla çökelerek kalan ve zamanla biriken bu
tuzlardan bitkiler etkili bir şekilde zararlanabilir. Ayrıca, toprak
saksıların su absorbe etmelerinden dolayı çoğu zaman nemli olmaları,
saksının kenarlarına değen bitki sap ve yapraklarının çürümelerine
yol açabilir. Sözgelişi, Saintpaulia ve Sinningia gibi tüylü
yapraklı bitkiler için bu konu önem kazanır.
Öte yandan, plastik saksıların temizlenmesi, toprak saksılardan çok
daha kolaydır. Kompost parçacıkları, mantar ve bakteri artıkları
gibi enfeksiyon kaynakları çok daha kolay ortadan kaldırılabilir.
Ancak, toprak saksıların buharla sterilize edilebilmelerine
karşılık, plastik saksıların çoğu bu sıcaklıkta bozulur.
Dezenfeksiyonda kimyasal maddeler kullanılır. Sözgelişi, 10 dakika
süreyle formaldehit'te tutmak iyi sonuç vermektedir.
Saksı değiştirme sırasında yapılacak işlemler şöyle sıralanabilir:
Saksısı değiştirilecek olan bitkinin toprağı hafifçe nemlendirilir.
Bitkinin kök boğazı sol elin yüzük parmağı ile orta parmağı arasına
alınır. Bu arada sol elin avuç içi saksı toprağını tutar ve saksı
ters çevrilerek kenarı sert bir yere hafifçe vurulur. Böylece
bitkinin kök yumağının saksı kenarından kolayca ayrılması sağlanmış
olur. Sağ elle saksı çıkarılır ve bu sırada toprağın dağılmamasına
özen gösterilir. Daha önce belirtildiği şekilde kök ve gövde
budaması yapılır. Bundan sonraki işlem yeni saksının dikim için
hazırlanmasıdır. Saksının dip kısmındaki akıtma deliği üzerine küçük
saksı kırığı konur. Böylelikle sulama sırasında toprağa verilen
suyun fazlası bu delikten dışarı akar. Saksı dibinde akıtma
deliğinin bulunmaması veya bu deliğin kapanması durumunda kökler
fazla sulama ile kısa zamanda çürürler. İyi drenaja gereksinimi olan
bitkilerde ise, saksı dibinde önce saksı kırıkları veya küçük
çakıllardan bir drenaj tabakası oluşturulur.
Yeni saksıya dikim sırasında bitki sol el ile saksı ortasına gelecek
biçimde ve istenilen yükseklikte tutulur. Bitkinin eskisine oranla
daha derin veya yüzeysel dikilmemesine dikkat edilmelidir. Ancak, bu
kuralın tersine bazı bitkiler (sözgelişi Anthurium andreanum)
sürekli biraz daha derine dikilir. Sağ elle kök yumağı ile saksı
arasında kalan boşluğa yeni hazırlanan harç doldurulur ve boşluk
kalmaması için harç çepeçevre parmakla bastırılır. Daha sonra saksı
tabanı üzerinde birkaç kez masaya vurularak harcın iyice oturması
sağlanır. Saksı tümüyle toprakla doldurulmamalı sulama payı olarak
saksı kenarı üst düzeyi ile toprak yüzeyi arasında 1.5 cm dolayında
bir boşluk bırakılmalıdır.
Saksı değiştirme işlemi bittikten sonra, bitkilere önce toprak
tümüyle nemli duruma gelinceye değin su verilir. Daha sonraları az
su verilmeli, ama sık sık su püskürtmelidir. Saksısı yeni
değiştirilmiş bitkiler, ışık seven nitelikte olsalar bile,
başlangıçta doğrudan güneş ışığı altında bırakılmamalı, yarı veya
hafif gölge yerlerde bulundurulmalıdır. Ayrıca, bitkilere kök
sisteminde oluşan yaralar kapanmadan ve yeni kökler oluşmadan önce
4-6 hafta süreyle gübre verilmemelidir.
Saksı toprağının değiştirilmesi gibi, gevşetilme yoluyla
havalandırılması da önemli bir bakım önlemidir. Bu işlem için uç
kısmı hafif sivri tahta bir çubuktan yararlanılabilir. Saksı
toprağı, biri İlkbaharda büyüme ve gelişme dönemi başında ve diğeri
de Kış dinlenme dönemi başlangıcında olmak üzere yılda en az iki kez
gevşetilmelidir. Saksı toprağının gevşetilmesinde, saksının iç
çevresi dolayındaki topraktan bitkinin kök boğazına doğru bir yön
izlenir. Bu işlem yapılırken köklerin zararlanmamasına özen
gösterilmelidir.
Bursa Çiçekçilik, Saksı Değişimi:
Bursa çiçek olarak saksı değiştirilmesi hakkında
bilgileri size sunarız.
